تبدیل نور خورشیدی به برق
انرژی خورشیدی از طریق تابش نور خورشید به سلولهای خورشیدی تعبیهشده در پنلها تولید میشود. این فرآیند کاملاً متفاوت از سیستمهای تأمین آب گرم یا گرمایش خورشیدی است که در آنها از انرژی خورشید برای افزایش دمای آب یا هوا استفاده میشود.
اگر هدف شما استفاده از انرژی خورشید برای گرمایش است، نیاز به پنلها (یا کلکتورهای) کوچکتری خواهید داشت تا میزان مشخصی از انرژی را تأمین کنید. اما زمانی که صحبت از تولید برق خورشیدی به میان میآید، منظور همان سلولهای فتوولتائیک (PV) است که در قالب پنلهای خورشیدی به تولید برق میپردازند. در این مطلب، هر جا که به پنلهای خورشیدی اشاره میشود، منظور سیستمهایی است که با سلولهای فتوولتائیک به تولید برق از انرژی خورشید میپردازند و هیچ ارتباطی با سیستمهای گرمایش خورشیدی ندارند.
اثر فتوولتائیک چیست؟
پنلهای خورشیدی برای تولید برق از پدیدهای به نام اثر فتوولتائیک استفاده میکنند. این پدیده در اوایل قرن نوزدهم توسط دانشمندانی کشف شد که دریافتند برخی مواد خاص در صورت قرار گرفتن در معرض نور، جریان الکتریکی در مدار خود ایجاد میکنند. برای ایجاد این پدیده، دو لایه از مواد نیمههادی خاص با یکدیگر ترکیب میشوند تا انرژی خورشید به جریان الکتریکی تبدیل شود.
در نیروگاههای خورشیدی بزرگمقیاس مگاواتی، این فناوری به کار گرفته میشود تا با استفاده از پنلهای خورشیدی، مقادیر عظیمی از برق تولید و به شبکه توزیع برق تزریق شود. این نیروگاهها نه تنها به کاهش وابستگی به منابع انرژی فسیلی کمک میکنند، بلکه امکان بهرهبرداری از منابع پاک و تجدیدپذیر را در مقیاس وسیع فراهم میآورند.
چگونگی عملکرد سلولهای خورشیدی در تولید برق
سلولهای خورشیدی از مواد نیمههادی خاصی مانند سیلیکون ساخته میشوند که با ایجاد لایههای نازک از این ماده، ساختار اصلی سلول شکل میگیرد. برای ایجاد جریان الکتریکی، یکی از این لایهها به گونهای طراحی میشود که با کمبود الکترونها مواجه باشد. زمانی که نور خورشید به این لایهها میتابد، فوتونهای نور توسط لایهها جذب میشوند و این باعث تحریک الکترونها میگردد. برخی از این الکترونها از یک لایه به لایه دیگر جهش میکنند و این حرکت آنها است که جریان الکتریکی را ایجاد میکند.
ساختار و فرآیند تولید جریان در سلول خورشیدی
سیلیکون، به عنوان ماده اصلی در ساخت سلولهای خورشیدی، به صورت پولکهای بسیار نازک برش داده و آماده میشود. برای ایجاد حالت عدم توازن الکترونی در لایههای سیلیکونی، به برخی از آنها ناخالصیهای شیمیایی اضافه میشود. این لایهها سپس با نظم خاصی در کنار هم قرار میگیرند تا یک سلول خورشیدی تشکیل دهند. هنگامی که این سلولها در معرض تابش نور خورشید قرار میگیرند، جریان الکتریسیتهای در آنها تولید میشود که میتواند از طریق سیمهایی که به دو طرف سلول متصل هستند، استخراج شود.
تعامل فوتونها با سلول خورشیدی
هنگامی که یک فوتون به سلول خورشیدی برخورد میکند، سه حالت ممکن است رخ دهد:
- جذب شدن: فوتون جذب سلول خورشیدی میشود و انرژی آن به الکترونها انتقال مییابد.
- بازتاب: فوتون ممکن است برخورد کرده و از سطح سلول منعکس شود.
- عبور: فوتون میتواند بدون تأثیر بر سلول، از آن عبور کرده و به مسیر خود ادامه دهد.
جریان الکتریکی زمانی ایجاد میشود که فوتونها توسط سیلیکون جذب شوند و این انرژی جذبشده باعث تحریک الکترونها در سلول میشود. هر چه شدت نور بیشتر باشد و تعداد فوتونهای بیشتری به سلول برخورد کنند، جریان الکتریکی قویتری تولید خواهد شد.
نتیجهگیری
سلولهای خورشیدی به عنوان جزء اصلی نیروگاههای خورشیدی، با بهرهگیری از پدیده فتوولتائیک و استفاده از مواد نیمههادی مانند سیلیکون، نور خورشید را به انرژی الکتریکی تبدیل میکنند. این فرآیند در نیروگاههای بزرگمقیاس مگاواتی، امکان تولید برق پاک و پایدار را فراهم میآورد که میتواند به شبکه توزیع برق کشور تزریق شود و به کاهش وابستگی به منابع فسیلی کمک کند.
اجرای نیروگاههای بزرگمقیاس مگاواتی در ایران
ماژول فتوولتائیک
سلولهای خورشیدی بخش عمدهای از برق تولیدی خود را از طریق تابش مستقیم نور خورشید تأمین میکنند. با این حال، این سلولها حتی در روزهای ابری نیز به تولید الکتریسیته ادامه میدهند و برخی از آنها قادرند در نور غیرمستقیم، مانند نور شبهای مهتابی، به تولید برق بپردازند. این توانایی به سلولهای خورشیدی امکان میدهد تا در شرایط مختلف نوری، هرچند با کارایی کمتر، همچنان برق تولید کنند.
هر سلول خورشیدی به تنهایی تنها قادر به تولید مقدار کمی انرژی الکتریکی است. برای تولید برق به میزان قابل توجه، نیاز است که چندین سلول خورشیدی به صورت متوالی به یکدیگر متصل شوند. این مجموعه سلولهای متصل به هم یک ماژول یا پنل خورشیدی را تشکیل میدهند که به آن ماژول فتوولتائیک نیز گفته میشود.
در نیروگاههای خورشیدی بزرگمقیاس مگاواتی، این ماژولهای فتوولتائیک به تعداد زیاد به کار گرفته میشوند تا بتوانند انرژی برق مورد نیاز را در مقیاس وسیع تولید کرده و به شبکه برق تزریق کنند. این روش، یکی از مؤثرترین و پایدارترین راهها برای تولید انرژی پاک و تجدیدپذیر در کشور است.